Oznaczenie wielkości cząstek fazy rozproszonej cz. II
Wskutek bardzo wielkiej masy cząstek koloidowych w porównaniu z masą pojedynczych cząsteczek chemicznych liczba cząstek w roztworze koloidowym (w przypadku jednakowego stężenia wagowego) jest w odpowiednim stosunku mniejsza od liczby cząsteczek w roztworze o rozproszeniu cząsteczkowym. Wobec tego własności „osmotyczne” roztworu, tj. jego prężność pary nasyconej, temperatura wrzenia i krzepnięcia oraz ciśnienie osmotyczne, zależne wyłącznie od liczby, nie zaś od rodzaju cząsteczek (§ 42 i 43), w przypadku roztworów koloidowych prawie nie różnią się od odpowiednich własności czystego rozpuszczalnika. Oznaczenie wielkości cząstek koloidowych metodą np. kriometryczną lub ebułiometryczną wobec bardzo małej różnicy temperatur krzepnięcia lub wrzenia roztworu i rozpuszczalnika jest bardzo niepewne, zwłaszcza że najczęściej różnica ta spowodowana jest przez nieznaczne ilości elektrolitów, zanieczyszczających koloid. Z podobnych pomiarów można wyprowadzić tylko ten wniosek, że ciężar cząstek koloidowych, wyrażony w jednostkach ciężaru cząsteczkowego, jest liczbą bardzo wielką, rzędu kilkudziesięciu lub kilkuset tysięcy, a nawet i więcej. Wniosek ten potwierdzają wyniki pomiarów wykonanych innymi metodami.
Niektóre koloidy mogą być łatwo skoagulowane już przez lekkie ogrzanie lub dodatek niewielkiej ilości elektrolitu. Proces odwrotny, tj. przeprowadzenie otrzymanego żelu z powrotem w stan zolu (pepty- zacja) przeważnie się nie udaje, a w każdym razie zachodzi tylko z trudnością. Tego rodzaju koloidy nazywa się nieodwracalnymi lub liofobo- wymi (układy z wodą jako ośrodkiem dyspergującym — hydrofobowymi). Do nich należą koloidowe roztwory metali, tlenków metalicznych, siarczków itp. Inne natomiast koloidy, jak np. roztwory żelatyny, kleju, białka itp., koagulują znacznie trudniej, a skoagulowane łatwo dają się peptyzować. Są to koloidy odwracalne lub liofilowe (hydrofilowe). Przynależność roztworów do jednej lub drugiej kategorii uwarunkowana jest najczęściej stanem skupienia fazy rozproszonej. Układy, w których w ciekłym ośrodku rozproszona jest faza stała, czyli tzw. suspensoidy, należą do koloidów liofobowych, wówczas gdy emulsoidy, przedstawiające zawiesinę drobnych kropelek cieczy, zaliczają się na podstawie swego zachowania najczęściej do liofilowych.
Poza większą lub mniejszą łatwością koagulacji koloidy liofobowe i liofilowe różnią się od siebie także pod względem innych własności fizycznych. Dotyczy to przede wszystkim ich lepkości. O ile lepkość koloidów liofobowych, podobnie jak rozcieńczonych roztworów krysta- loidów, niewiele się różni od lepkości czystego ośrodka dyspergującego (rozpuszczalnika), o tyle roztwory koloidów liofilowych, nawet bardzo rozcieńczone, odznaczają się znacznie zwiększoną lepkością. Dla ilustracji tej różnicy niech służy tablica 12, w której podana jest lepkość różnych roztworów koloidowych w 20 °C w porównaniu z lepkością czystej wody, przyjętą za jedność.