Powstające w wyniku przemian promieniotwórczych nowe pierwiastki tworzą się w ilościach tak małych, że obecność ich w badanym preparacie może być wykazana jedynie dzięki wysyłanemu przez nie promieniowaniu. Zwykłe natomiast, choćby najczulsze metody chemii analitycznej zawodzą. Również poznanie własności chemicznych nowych pierwiastków nie da się osiągnąć za pomocą tych metod. Postępuje się więc w ten sposób, że do substancji promieniotwórczej dodaje się jakiegokolwiek znanego pierwiastka o własnościach chemicznych przypuszczalnie podobnych do własności badanego pierwiastka promieniotwórczego. Jeśli teraz oddzielić dodany pierwiastek jednym ze zwykle stosowanych sposobów {strącanie osadu, ekstrakcja za pomocą odpowiednio dobranego rozpuszczalnika itp.), to razem z nim zostanie oddzielony i badany pierwiastek promieniotwórczy. Jeśli np. do minerału uranowego, zawierającego zawsze pewną ilość radu, dodać soli barowej, a następnie strącić bar kwasem siarkowym, to otrzymany osad BaS04 wysyła promienie « o okresie półtrwania i zasięgu charakterystycznym dla promieni

Rozpadowi przeciwdziała nawet bardzo niewielka ilość takich substancji, jak kwas fosforowy, antifebryna (acetanilid), mocznik oraz tlenki niektórych metali, np. ZnO. Substancje te dodaje się do handlowych preparatów H202 celem zwiększenia ich trwałości.

Prawo działania mas może być uzasadnione na podstawie teorii kinetycznej przede wszystkim dla układów gazowych. Opierając się na prawie roztworów van’t Hoffa {§ 43), można stosować je w wielu przypadkach również i do reakcyj w roztworach.

Dysocjacja wody, aczkolwiek zachodzi w znikomym tylko stopniu, nie pozostaje jednak bez wpływu na zachowanie się rozpuszczonych w wodzie soli. Na przykład octan sodowy, CH.iCOONa, powstający przez zobojętnienie słabego kwasu octowego mocną zasadą sodową, jest, jak wszystkie niemal sole, całkowicie zdysocjowany według równania: OIIjCOONa > CHaCOr + Na.

Jeśli założy się, że współczynniki rozszerzalności cieplnej badanej pary i powietrza są sobie równe (tj,, że zarówno para, jak i powietrze zachowują się jak gazy doskonałe), wówczas można twierdzić, że użyta do pomiaru ilość substancji m zajęłaby w temperaturze pokojowej T i pod ciśnieniem panującym w eudiometrze p taką samą objętość v, jak i wyparte przez nią powietrze, gdyby w tych warunkach mogła istnieć w stanie pary. Można więc do równania (II, 10) wstawić odczytaną w eudiometrze objętość v i temperaturę pokojową T. Ciśnienie p zaś znajdujemy odejmując od ciśnienia barometrycznego B prężność nasyconej pary wodnej (§ 37) w temperaturze pokojowej w oraz ciśnienie słupa wody h pozostałej w eudiometrze, przerachowane na te same jednostki .ciśnienia co B i uj...

Chemia wraz z fizyką należą do nauk przyrodniczych. Współczesna wiedza ludzka o otaczającym nas świecie jest tak rozległa, że z konieczności musi być podzielona na liczne gałęzie, z których każda zajmuje się zjawiskami zachodzącymi w ściśle określonej dziedzinie. Tak więc astronomia bada ruchy ciał niebieskich, geologia interesuje się przemianami, jakim z biegiem czasu ulega nasza Ziemia, treść botaniki stanowią zjawiska zachodzące w świecie roślinnym itd. Fizyka i chemia zajmują się wszelkimi przemianami w świecie materialnym, niezależnie od środowiska, w jakim zachodzą. Parowanie wody stanowi np. przedmiot zainteresowania fizyki niezależnie, czy odbywa się ono na powierzchni oceanu, czy w kotle parowym, czy w jakichkolwiek innych warunkach. Wszelkie zjawiska, wchodzące w zakres tej czy innej gałęzi wiedzy przyrodniczej, dają się ostatecznie sprowadzić do zjawisk fizycznych lub chemicznych. W tym też sensie fizyka i chemia mogą być uważane jako podstawa wszystkich innych nauk przyrodniczych.

Podczas przepuszczania przez powietrze iskrowych wyładowań elektrycznych, uzyskanych za pomocą silnej maszyny elektrycznej lub cewki indukcyjnej, daje się wyczuć charakterystyczny zapach, podobny do tego, jaki występuje w powietrzu po burzy. Zjawisko to zostało zaobserwowane już w 1785 r. przez van Mar urna. Ten sam zapach występuje pod wpływem promieni ultrafioletowych, wytwarzanych w lampie kwarcowej, jak również podczas wielu przemian chemicznych, jak elektroliza kwasu siarkowego, zwłaszcza w niskiej temperaturze z dużą gęstością prądu na anodzie, powolne utlenianie fosforu, działanie fluoru na wodę, rozkład nadmanganianu lub dwuchromianu stężonym kwasem siarkowym itp.

Podczas reakcji protolitycznych przyłączanie protonu przez cząsteczkę zasady w myśl teorii Brónsteda (§ 57) następuje za pomocą wiązania koordynacyjnego, w którym proton występuje jako akceptor, jeden z atomów zasady zaś — jako donor. Lewis rozszerzył pojęcie zasady na wszystkie połączenia, w których skład wchodzą atomy, mogące funkcjonować jako donory. Konsekwentnie związki posiadające w cząsteczkach atomy-akceptory określone zostały jako kwasy. W przytoczonym na początku tego paragrafu przykładzie łączenia się fluorku borowego z amoniakiem pierwszy z tych związków jest według Lewisa kwasem, drugi — zasadą. Według tej uogólnionej teorii kwasów i zasad istota tych pojęć związana jest nie z zawartością tego czy innego pierwiastka, jak w teoriach dawniejszych, lecz z pewnymi cechami strukturowymi cząsteczek. Teoria Lewisa może być więc stosowana również do związków nie zawierających protonów. Nie jest ona jednak ogólnie przyjęta, nie bierze bowiem pod uwagę w dostatecznym stopniu pewnych cech szczególnych wyróżniających kwasy protonowe.

Werner znajduje potwierdzenie swojej teorii w fakcie, że chlorek sześcioamminoplatynowy w roztworze wodnym odszczepia 4 jony Cl“ i tworzy kation [Pt(NH3)6]+, co można stwierdzić na podstawie pomiarów przewodnictwa elektrycznego oraz reakcji z solą srebrową, która strąca wszystkie jony Cl“ w postaci nierozpuszczalnego osadu AgCl. W miarę odszczepiania cząsteczek amoniaku z zespolonego kationu wchodzą na ich miejsce jony Cl-, wskutek czego maleje ładunek jonu zespolonego i zmniejsza się liczba wolnych jonów Cl“. Ujawnia się to m. in. przez zmniejszone przewodnictwo roztworu (rys. 45). W chlorku dwuamminoplatynowym wszystkie jony chlorkowe zostają włączone eto kompleksu otaczającego jon centralny, dlatego związek ten w roztworze prawie nie przewodzi prądu. Roztwór tworzy też osad z solami srebrowymi nie natychmiast, lecz dopiero po dłuższym czasie. Przez dalsze wprowadzanie do kompleksu anionów Cl- na miejsce obojętnych elektrycznie cząsteczek NH3 kompleks przybiera ładunek ujemny i otrzymany związek znów jest elektrolitem.

W miarę wzrostu temperatury wzajemna rozpuszczalność cieczy w przeważającej liczbie przypadków wzrasta i powyżej pewnej temperatury (tzw. krytycznej temperatury rozpuszczania) ciecze mieszają się w stosunkach dowolnych. Spotyka się jednak, choć bez porównania rzadziej, i układy, w których wpływ temperatury działa w kierunku przeciwnym.

Masy pojedynczych atomów, wyrażone w jednostkach powszechnie używanych (gramach lub miligramach), są liczbami niezmiernie małymi. Aby uniknąć tej niedogodności, używa się dla porównania mas atomowych jednostek względnych. Ponieważ wodór wchodzi w skład związków zawsze w ilościach najmniejszych i jako substancja prosta jest najlżejszy ze wszystkich gazów, należy sądzić, że atomy jego mają masą najmniejszą. Jeśli więc masę tego najlżejszego atomu przyjąć za jednostkę mas atomowych, to wszystkie one wyrażą się liczbami większymi od jednostki.

W podobny sposób tłumaczy się też fakt, że kwasy beztlenowe, jakimi są w wodnych roztworach związki wodorowe pierwiastków rodzin głównych grup VII i VI, porównywane pomiędzy sobą w obrębie jednej grupy, są tym silniejsze, im wyższa jest liczba atomowa pierwiastka. Tak więc siarkowodór jest kwasem słabszym od selenowodoru, ten zaś z kolei — słabszym cd tellurowodoru (§§ 143, 161, 163),

Gdy cząsteczka chemiczna składa się tylko z dwu atomów, połączonych ze sobą wiązaniem jonowym lub kowalencyjnym spolaryzowanym, przedstawia ona jako całość zespół niesymetryczny pod względem rozmieszczenia ładunków elektrycznych. Schematycznie budowę takiej cząsteczki przedstawić można w następujący sposób: H . Tego rodzaju twór, przypominający pod pewnym względem magnes sztabkowy, nazywa się dipolem (dwubiegunem), Miarą jego biegunowości jest moment dipolowy będący odpowiednikiem momentu magnetycznego magnesu, równy iloczynowi odległości pomiędzy obu ładunkami dipola przez wielkość ładunku (D e b y e): jet —eZ. (IX ,1)

Zależność rozpuszczalności gazu od ciśnienia w stałej temperaturze określa prawo Henry’ego (1803): Masa gazu m rozpuszczająca się w określonej ilości cieczy jest wprost proporcjonalna do ciśnienia gazu p nad cieczą: m = k p. Ponieważ zaś objętość pewnej masy gazu jest odwrotnie proporcjonalna do ciśnienia, można też prawo Henry’ego wyrazić w ten sposób, że objętość gazu rozpuszczająca się w określonej ilości cieczy jest niezależne od ciśnienia. Z tego względu rozpuszczalność gazów w cieczach podawana jest zawsze w jednostkach objętościowych.